Саъдии Шерозӣ. Аз «Гулистон»‎

Аз дасту забони кӣ барояд,
К-аз ӯҳдаи шукраш бадар ояд?

Банда ҳамон беҳ, ки зи тақсири хеш,
Узр ба даргоҳи Худой оварад.
Варна сазовори Худовандияш…

Эй кариме, ки аз хазонаи ғайб,
Габру тарсо вазифахӯр дорӣ.
Дӯстонро куҷо кунӣ маҳрум…

Абру боду маҳу хуршеду фалак дар коранд,
То ту ноне ба каф орию ба ғафлат нахӯрӣ.
Ҳама аз баҳри ту саргаштаву фармонбардор…

Чӣ ғам девори умматро, ки дорад чун ту пуштибон,
Чӣ бок аз мавҷи баҳр онро, ки башад Нӯҳ киштибон?

Карам бину лутфи Худовандгор,
Гунаҳ банда кардасту Ӯ шармсор.

Гар касе васфи Ӯ зи ман пурсад,
Бедил аз бенишон чӣ гӯяд боз?
Ошиқон куштагони маъшуқанд…

Эй, мурғи саҳар, ишқ зи парвона биёмӯз,
К-он сӯхтаро ҷон шуду овоз наёмад.
Ин муддаиён дар талабаш бехабаронанд…

Эй бартар аз хаёлу қиёсу гумону ваҳм,
В-аз ҳар чӣ гуфтаанду шунидему хондаем.
Маҷлис тамом гашту ба охир расид умр…

З-он гаҳ ки туро бар мани мискин назар аст,
Осорам аз офтоб машҳӯртар аст.
Гар худ ҳама айбҳо бад-ин банда дар аст…

Гиле хушбӯй дар ҳаммом рӯзе,
Расид аз дасти махдуме ба дастам.
Бад-ӯ гуфтам, ки мушкӣ ё абирӣ…

Лақад саъида-д-дунё биҳи дома саъдуҳу,
Ва аййадаҳу-л-мавло би алвиятин наср(и).
Казолика яншаъу линатун ҳува ирқуҳо…

Иқлими Порсро ғам аз осеби даҳр нест,
То бар сараш бувад чу туе сояи Худо.
Имрӯз кас нишон надиҳад дар басити хок…

Ҳар дам аз умр меравад нафасе,
Чун нигаҳ мекунам, намонд басе.
Эй, ки панҷоҳ рафту дар хобӣ…

Забонбурида ба кунҷе нишаста суммун букм,
Беҳ аз касе, ки забонаш набошад андар ҳукм.

Кунунат, ки имкони гуфтор ҳаст,
Бигӯй, эй бародар ба лутфу хушӣ.
Ки фардо чу пайки аҷал даррасад…

Забон дар даҳон, эй хирадманд, чист?
Калиди дари ганҷи соҳибҳунар.
Чу дар баста бошад, чӣ донад касе…

Агарчӣ пеши хирадманд хомӯшӣ адаб аст,
Ба вақти маслиҳат он беҳ, ки дар сухан кӯшӣ.
Ду чиз тираи ақл аст: дам фурӯ бастан…

Чу ҷанг оварӣ, бо касе барситез,
Ки аз вай гузират бувад ё гурез.

Ба чӣ кор оядат зи гул табақе,
Аз «Гулистон»-и ман бубар варақе.
Гул ҳамин панҷ рӯзу шаш бошад…

Гар илтифоти худовандияш биёрояд,
Нигорхонаи чиниву нақши артангист.
Умед ҳаст, ки рӯи малол дарнакашад…

Давлати ҷовид ёфт ҳар кӣ накӯном зист,
К-аз ақибаш зикри хайр зинда кунад номро.

Бияндеш в-он гаҳ баровар нафас,
В-аз он пеш бас кун, ки гӯянд бас.

Аввал андеша, в-он гаҳе гуфтор,
Пойбаст омадаст пас девор.

Гарчи шотир бувад хурӯс ба ҷанг,
Чӣ занад пеши бози рӯинчанг.
Гурба шер аст дар гирифтани муш…

Магар соҳибдиле рӯзе ба раҳмат,
Кунад дар кори дарвешон дуое.

Дар ин муддат, ки моро вақт хуш буд,
Зи ҳиҷрат шашсаду панҷоҳу шаш буд.
Муроди мо насиҳат буду гуфтем…

Вақти зарурат чу намонад гурез,
Даст бигирад сари шамшери тез.

Ҳар кӣ шоҳ он кунад, ки ӯ гӯяд,
Ҳайф бошад, ки ҷуз накӯ гӯяд.

Ҷаҳон, эй бародар, намонад ба кас,
Дил андар ҷаҳонофарин банду бас.
Макун такя бар мулки дунёву пушт…

Хайре кун, эй фалону ғанимат шумор умр,
З-он пештар, ки бонг барояд фалон намонд.

Он шунидӣ, ки лоғаре доно,
Гуфт боре ба аблаҳе фарбеҳ.
Аспи тозӣ, агар заиф бувад…

То мард сухан нагуфта бошад,
Айбу ҳунараш нуҳуфта бошад.
Ҳар беша гумон мабар, ки холист…

Он на ман бошам, ки рӯзи ҷанг бинӣ пушти ман,
Он манам, гар дар миёни хоку хун бинӣ саре.
К-он кӣ ҷанг орад, ба хуни хеш бозӣ мекунад…

Эй, ки шахси манат ҳақир намуд,
То дуруштӣ ҳунар напиндорӣ.
Асби лоғармиён ба кор ояд…

Ними ноне гар хӯрад марди Худой,
Базли дарвешон кунад ними дигар.
Мулки иқлиме бигирад подшоҳ…

Сари чашма шояд гирифтан ба бел,
Чу пур шуд, нашояд гузашта ба пил.

Партави некон нагирад ҳар, кӣ бунёдаш бад аст,
Тарбият ноаҳлро чун гирдакон бар гунбад аст.

Абр агар оби зиндагӣ борад,
Ҳаргиз аз шохи бед бар нахурӣ.
Бо фурӯмоя рӯзгор мабар…

Бо бадон ёр гашт ҳамсари Лут,
Хонадони нубувваташ гум шуд.
Саги асҳоби Каҳф рӯзе чанд…

Донӣ, ки чӣ гуфт Зол бо Рустами гурд:
Душман натавон ҳақиру бечора шумурд,
Дидем басе, ки оби сарчашмаи хурд…

Оқибат гургзода гург шавад,
Гарчи бо одамӣ бузург шавад.

Шамшери нек аз оҳани бад чун кунад касе?
Нокас ба тарбият нашавад, эй ҳаким, кас.
Борон, ки дар латофати табъаш хилоф нест…

Замини шӯра сунбул барнаёрад,
Дар ӯ тухму амал зоеъ магардон.
Накуӣ бо бадон кардан чунон аст…

Тавонам он, ки наёзорам андаруни касе,
Ҳасудро чӣ кунад, к-ӯ зи худ ба ранҷ-дар аст.
Бимир, то бираҳӣ, эй ҳасуд, к-ин ранҷест…

Гар набинад ба рӯз шаппара чашм,
Чашмаи офтобро чӣ гуноҳ?

Ҳар кӣ фарёдраси рӯзи мусибат хоҳад,
Гӯ, дар айёми саломат ба ҷавонмардӣ кӯш.
Бандаи ҳалқабагӯш ар нанавозӣ, биравад…

Накунад ҷаврпеша султонӣ,
Ки наёяд зи гург чӯпонӣ.
Подшоҳе, ки тарҳи зулм афканад…

Подшоҳе, к-ӯ раво дорад ситам бар зердаст,
Дӯстдораш рӯзи сахтӣ душмани зӯровар аст.
Бо раият сулҳ кун в-аз ҷанги хасм эмин нишин…

Эй сер, туро нони ҷавин хуш нанамояд,
Маъшуқи ман аст, он ки ба наздики ту зишт аст.
Ҳурони биҳиштиро дӯзах бувад аъроф…

Набинӣ, ки чун гурба оҷиз шавад,
Барорад ба чагол чашми паланг.

Бад-ин умед ба сар шуд, дареғ, умри азиз,
Ки он чӣ дар дилам аст, аз дилам фароз ояд.
Умеди баста баромад, вале чӣ фоида з-он-к…

Рӯзгорам бишуд ба нодонӣ,
Ман накардам, шумо ҳазар бикунед.

Дарвешу ғанӣ бандаи ин хоки даранд,
В-онон, ки ғанитаранд, муҳтоҷтаранд.

Ҳар онки тухми бадӣ кишту чашми некӣ дошт,
Димоғи беҳуда пухту хаёли ботил баст.

Ту к-аз меҳнати дигарон беғамӣ,
Нашояд, ки номат ниҳанд одамӣ.

Эй забардасти зердастозор,
Гарм то кай бимонад, ин бозор?
Ба чӣ кор оядат ҷоҳондорӣ?…

Золимеро хуфта дидам ними рӯз,
Гуфтам, ин фитна-ст хобаш бурда беҳ.
В-он ки хобаш беҳтар аз бедорияст…

Қарор дар кафи озодагон нагирад мол,
На сабр дар дили ошиқ, на об дар ғирбол.

Ҳаромаш бувад неъмати подшоҳ,
Ки ҳангоми фурсад надорад нигоҳ.
Маҷоли сухан то набинӣ зи пеш…

Аблаҳе, к-ӯ рӯзи равшан шамъи кофурӣ ниҳад,
Зуд бинӣ, к-ба шаб равған набошад дар чароғ.

Кас набинад, ки ташнагони Ҳиҷоз
Ба сари оби шӯр гирд оянд.
Ҳар куҷо чашмае бувад ширин…

Онон, ки ба кунҷи офият биншастанд,
Дандони сагу даҳони мардум бастанд.
Коғаз бидариданду қалам бишкастанд…

Мабин он беҳамиятро, ки ҳаргиз
Нахоҳад дид рӯи некбахтӣ,
Ки осонӣ гузинад хештанро…

Ростӣ муҷиби ризои Худост,
Кас надидам, ки гум шуд аз раҳи рост.

Макун фарохравӣ дар амал, агар хохҳӣ,
Ки вақти дафъи ту бошад маҷоли душман танг,
Ту пок бошу мадор аз кас, эй бародар, бок…

Дӯст машмор он, ки дар неъмат занад
Лофи ёрию бародархондагӣ.
Дӯст он донам, ки гирад дасти дӯст…

Зи кори баста маяндешу дил шикаста мадор,
Ки оби чашмаи ҳайвон даруни торикист.
Ало ло яҷъаранна аҳду-л-балиййа…

Маншин туруш аз гардиши айём, ки сабр
Талх аст, валекин бари ширин дорад.

Набинӣ, ки пеши худованди ҷоҳ
Наёишкунон даст бар бар ниҳанд.
Агар рӯзгораш дарорад зи пой…

Ё зар ба ҳар ду даст кунад хоҷа дар канор,
Ё мавҷ рӯзе афканадаш мурда бар канор.

Надонистӣ, ки бинӣ банд бар пой,
Чу дар гӯшат наёмад панди мардум.
Дигар раҳ чун надорӣ тоқати неш…

Чӣ ҷурм дид дудованди собиқулинъом,
Ки банда дар назари хеш хор медорад?
Худойрост мусаллам бузургворию ҳукм…

Наёсояд машом аз таблаи уд,
Бар оташ неҳ, ки чун анбар бибӯяд.
Бузургӣ боядат, бахшандагӣ кун…

Қорун ҳалок шуд, ки чиҳил хона ганҷ дошт,
Нӯшервон намурд, ки номи накӯ гузошт.

Агар зи боғи раият малик хурад себе,
Бароваранд ғуломони ӯ дарахт аз бех.
Ба панҷ байза, ки султон ситам раво дорад…

Оташи сӯзон накунад бо сипанд,
Он чӣ кунад дарди дили дардманд.

Мискин хар агарчи бетамиз аст,
Чун бор ҳамебарад, азиз аст.
Говону харони борбардор…

Ҳосил нашавад ризои султон,
То хотири бандагон наҷӯӣ.
Хоҳӣ, ки Худой бар ту бахшад…

Намонад ситамгори бадрӯзгор,
Бимонад бар ӯ лаънати пойдор.

Ҳар кӣ бо пулодбозу панҷа кард,
Соиди симини худро ранҷа кард.
Бош, то дасташ бибандад рӯзгор…

Ҳамчунон дар фикри он байтам, ки гуфт
Пилбоне бар лаби дарёи Нил:
Зери поят гар надонй ҳоли мур…

Чу кардӣ бо кулӯхандоз пайкор,
Сари худро ба нодонӣ шикастӣ.
Чу тир андохтӣ дар рӯи душман…

Сулҳ бо душман агар хоҳӣ, ҳар гаҳ ки туро
Дар қафо айб кунад, дар назараш таҳсин кун.
Сухан охир ба даҳон мегузарад музиро…

Онро, ки барои туст ҳар дам караме,
Узраш бинеҳ, ар кунад ба умре ситаме.

Аз Худо дон хилофи душману дӯст,
Ки дили ҳар ду дар тасарруфи ӯст.

Ду бомдод агар ояд касе ба хидмати шоҳ,
Сеюм, ҳароина, дар вай кунад ба лутф нигоҳ.
Умед ҳаст парастандагони мухлисро…

Меҳтарӣ дар қабули фармон аст,
Тарки фармон далели хирмон аст.
Ҳар кӣ симои ростон дорад…

Морӣ ту, ки ҳар киро бибинӣ, бизанӣ,
Ё бум, ки хар куҷо нишинӣ, биканӣ.

Зӯрат ар беш меравад бо мо,
Бо Худованди ғайбдон наравад.
Зӯрмандӣ макун бар аҳли замин…

Ҳазар кун зи дуди дарунҳои реш,
Ки реши дарун оқибат cap кунад.
Ба ҳам бармакун, то тавонӣ, диле…

Чӣ солҳои фаровону умрҳои дароз,
Ки халқ бар сари мо бар замин бихоҳад рафт.
Чунон ки даст ба даст омадаст мулк ба мо…

Ё вафо худ набуд дар олам,
Ё магар кас дар ин замона накард.
Кас наёмӯхт илми тир аз ман…

Подшаҳ посбони дарвеш аст,
Гарчи ромиш ба фарри давлати ӯст.
Гӯсфанд аз барои чӯпон нест…

Гар касе хоки мурда боз кунад,
Нанамояд тавонгару дарвеш.

Гар на уммеду биму роҳату ранҷ,
Пои дарвеш бар фалак будӣ.
В-ар вазир аз Худо битарсидӣ…

Даврони бақо чу боди саҳро бигузашт,
Талхию хушию зишту зебо бигузашт.
Пиндошт ситамгар, ки ҷафо бар мо кард…

Хилофи раъйи султон раъй ҷустан
Ба хуни хеш бошад даст шустан.
Агар худ рӯзро гӯяд, шаб аст ин…

Бо бадандеш ҳам накӯӣ кун,
Даҳани саг ба луқма дӯхта беҳ.

На мард аст он ба наздики хирадманд,
Ки бо Нили дамон пайкор ҷӯяд.
Бале, мард он кас аст аз рӯи таҳқиқ…

Якеро зиштхӯе дод дашном,
Таҳаммул карду гуфт: «Эй некфарҷом,
Батар з-онам, ки хоҳӣ гуфт, онӣ…

То тавонӣ, даруни кас махарош,
К-андар ин роҳ хорҳо бошад.
Кори дарвеши мустаманд барор…

Умри гаронмоя дар ин сарф шуд,
То чӣ хурам сайфу чӣ пӯшам шито.
Эй шиками хира, ба ноне бисоз…

Агар бимурд адӯ, ҷои шодмонӣ нест,
Ки зиндагонии мо низ ҷовидонӣ нест.

Чу коре бе фузули ман барояд,
Маро дар вай сухан гуфтан нашояд.
В-агар бинам, ки нобинову чоҳ аст…

Агар рӯзӣ ба дониш дарфузудӣ,
Зи нодон тангрӯзитар набудӣ.
Ба нодонон чунон рӯзӣ расонад…

Ташнаи сӯхта дар чашмаи равшан чу расад,
Ту мапиндор, ки аз пили дамон андешад.
Мулҳиди гурсуна дар хонаи холӣ бари хон…

Бузургаш нахонанд аҳли хирад,
Ки номи бузургон ба зиштӣ барад.

Ҳар киро ҷома порсо бинӣ,
Порсо дону некмард ангор.
В-ар надонӣ, ки дар ниҳонаш чист…

Бар дари Каъба соиле дидам,
Ки ҳамегуфту мегиристӣ х(в)аш.
Ман нагӯям, ки тоатам бипазир…

Рӯй бар хоки аҷз мегӯям
Ҳар сахаргаҳ, ки бод меояд:
Эй, ки ҳаргиз фаромӯшат накунам…

Шунидам, ки мардони роҳи Худо
Дили душманонро накарданд танг.
Туро кай муяссар шавад ин мақом…

Ҳар ки айби дигарон пеши ту оварду шумурд,
Бегумон, айби ту пеши дигарон хоҳад бурд.

Тарки дунёву шаҳват асту ҳавас
Порсоӣ, на тарки ҷомаву бас.

Чу аз кқавме яке бедонишӣ кард,
На кеҳро манзалат монад, на меҳро.
Шунидастӣ, ки гове дар алафхор…

Тарсам, нарасӣ ба Каъба, эй аъробӣ,
К-ин раҳ, ки ту меравӣ ба Туркистон аст.

Эй ҳунарҳо гирифта бар кафи даст,
Айбҳо баргирифта зери бағал,
То чӣ хоҳӣ харидан, эй мағрур…

Набинад муддаӣй ҷуз хештанро,
Ки дорад пардаи пиндор дар пеш.
Гарат чашми худобине бибахшанд…

Шахсам ба чашми оламиён хубманзар аст
В-аз хубси cap зи хиҷлати ботин фитода пеш.
Товусро ба нақшу нигоре, ки ҳаст, халқ…

Бигуфт: «Аҳволи мо барқи ҷаҳон аст,
Даме пайдову дигар ҳам ниҳон аст…»

Дӯст наздиктар аз ман ба ман аст,
В-ин-т мушкил, ки ман аз вай дурам.
Чӣ кунам, бо кӣ тавон гуфт, ки дӯст…

Фаҳми сухан чун накунад мустамиъ,
Қуввати табъ аз мутакаллим маҷӯй.
Фусҳати майдони иродат биёр…

Пои мискин пиёда чанд равад,
К-аз таҳаммул ситуда шуд бухтӣ.
То шавад ҷисми фарбиҳе лоғар…

Хуш аст зери муғелон ба роҳи бодия хуфт
Шаби раҳил, вале тарки ҷон бибоят гуфт.

Гар маро зор ба куштан диҳад он ёри азиз,
То нагӯӣ, ки дар он дам ғами ҷонам бошад.
Гӯям аз бандаи мискин чӣ гунаҳ содир шуд…

Далқат ба чӣ кор ояду масҳию мураққаъ?
Худро зи амалҳои никӯҳида барӣ дор.
Ҳоҷат ба кулоҳи баракӣ доштанат нест…

На ба астар-бар саворам, на чу уштур зери борам,
На худованди раийят, на ғуломи шаҳрёрам,
Ғами мавҷуду парешонии маъдум надорам…

Шахсе ҳама шаб бар сари бемор гирист,
Чун рӯз омад, бимурду бемор бизист.

Эй басо аспи тезрав, ки намонд,
Ки хари ланг ҷон ба манзил бурд.
Бас ки дар хок тандурустонро…

Он ки чун писта дидамаш ҳама мағз,
Пӯст бар пӯст буд ҳамчу пиёз.
Порсоёни рӯй дар махлуқ…

Чу пирӯз шуд дузди тираравон,
Чӣ ғам дорад аз гиряи корвон.

Оҳанеро, ки мӯриёна бихӯрд,
Натавон бурд аз ӯ ба сайқал занг.
Бо сияҳдил чӣ суд гуфтани ваъз?..

Ба рӯзгори саломат шикастагон дарёб,
Ки ҷабри хотири мискин бало бигардонад.
Чу соил аз ту ба зорӣ талаб кунад чизе…

Овози хуш аз кому даҳону лаби ширин,Гар нағма кунад в-ар накунад, дил бифиребад.В-ар пардаи «Ушшоқ»-у «Хуросон»-у «Ҳочҷиз»-ест,Аз ханҷараи мутриби макрӯх назебад.

Нагӯянд аз сари бозича ҳарфе,
К-аз он панде нагирад соҳиби ҳуш.
В-агар сад боби ҳикмат пеши нодон…

Андарун аз таом холӣ дор.
То дар ӯ нури маърифат бинӣ.
Тиҳӣ аз ҳикматӣ ба иллати он…

Ба узру тавба тавон растан аз азоби Худой,
Валек менатавон аз забони мардум раст.

Нек бошию бадат гӯяд халқ,
Беҳ, ки бад бошию некат бинанд.

Дар баста ба рӯи худ зи мардум,
То айб нагустаранд моро.
Дар баста чӣ суд? Олимулғайб…

Ту некӯравиш бош, то бадсигол
Ба нақси ту гуфтан наёбад маҷол.
Чу оҳанги барбат бувад мустақим…

Чу ҳар соат аз ту ба ҷое равад дил.
Ба танҳоӣ-андар сафое набинӣ.
В-арат ҷоҳу мол асту заръу тиҷорат…

Гуфтам: Ин шарти одамият нест
Мурғ тасбеҳгую ман хомӯш.

Донӣ, чӣ гуфт маро он булбули саҳарӣ?
«Ту худ чи одамиӣ, к-аз ишқ бехабарӣ?!
Уштур ба шеъри араб дар ҳолат асту тараб…».

Агар дунё набошад, дардмандем,
В-агар бошад, ба меҳраш пойбандем.
Балое з-ин ҷаҳоношӯбтар нест…

К-аз бузургон шунидаам бисёр,
Сабри дарвеш беҳ, ки базли ғанӣ.

Дар бузургию доругири амал
3-ошноёни фароғате доранд.
Рӯзи дармондагию маъзулӣ…

Ба дидори мардум шудан айб нест,
Валекнн на чандон ки гӯянд бас.
Агар хештанро маломат кунӣ…

Шикам зиндони бод аст, эй хирадманд,
Надорад ҳеч оқил бод дар банд.
Чу бод андар шикам печад, фурӯ ҳил…

Ҳамегурехтам аз мардумон ба кӯҳу ба дашт,
Ки аз Худой набудам ба одамӣ пардохт.
Қиёс кун, ки чӣ хоҳам бувад дар ин соат…

Пой дар занҷир пеши дӯстон
Беҳ, ки бо бегонагон дар бӯстон.

Зани бад дар саройи марди накӯ
Ҳам дар ин олам аст дӯзахи ӯ.
Зинҳор аз қарини бад, зинҳор…

Ки аз чанголи гургам даррабудӣ,
Чу дидам оқибат, гургам ту будӣ.

Ғами фарзанду нону ҷомаву қут
Бозат орад зи сайр дар малакут.

Зоҳид, ки дирам гирифту динор,
Зоҳидтар аз ӯ касе ба даст ор.

Онро, ки сирате хушу сиррест бо Худой,
Бе нони вақфу луқмаи дарюза зоҳид аст.
В-ангушти хубрӯю баногӯши дилфиреб…

Нон аз барои кунҷи ибодат гирифтаанд
Соҳибдилон, на кунҷи ибодат барои нон.

Олимеро, ки гуфт бошаду бас,
Ҳар чӣ гӯяд, нагирад андар кас.

Олим, ки комронию танпарварӣ кунад,
Ӯ хештан гум аст, киро раҳбарӣ кунад?

Мард бояд, ки гирад андар гӯш,
В-ар навишта-ст панд бар девор.

Гуфт: «Он гилеми хеш бадар мебарад зи мавҷ
В-ин чаҳд мекунад, ки бигирад ғариқро».

Матоб, эй порсо, рӯй аз гунаҳкор,
Ба бахшояндагӣ дар вай назар кун.
Агар ман ноҷавонмардам ба кирдор…

Гар газандат расад, таҳаммул кун,
Ки ба афв аз гуноҳ пок шавӣ.
Эй бародар, чу хок хоҳӣ шуд…

Ҳар кӣ беҳуда гардан афрозад,
Хештанро ба гардан андозад.

Лофи сарпанҷагию даъвии мардӣ бигузор,
Оҷизи нафси фурӯмоя чи мардӣ, чи занӣ,
Гарат аз даст барояд, даҳане ширин кун…

Гарат худ бардарад пешонии пил,
На мард аст он, ки дар вай мардумӣ нест.
Банӣ Одам сиришт аз хок доранд…

Ҳамроҳ агар шитоб кунад, ҳамраҳи ту нест,
Дил дар касе мабанд, ки дилбастаи ту нест.

Ҳазор хеш, ки бегона аз Худо бошад,
Фидои як тани бегона, к-ошно бошад.

Хӯи бад дар табиате, ки нишаст,
Нараҳад чуз ба вакти марг аз даст.

Чу рахт аз мамлакат барбаст хоҳӣ,
Гадоӣ беҳтар аст аз подшоҳӣ.

Эй дарунат бараҳна аз тақво,
К-аз бурун ҷомаи риё дорӣ,
Пардаи ҳафтранг дармагузор…

Саъдӣ, раҳи каъбаи ризо гир,
Эй марди Худо, дари Худо гир!
Бадбахт касе, ки cap битобад…

Намонд Ҳотами Той, валек то абад
Бимонд номи баландаш ба некӯӣ машҳур.
Закоти мол бадар кун, ки фузлаи разро…

Эй қаноат, тавонгарам гардон,
Ки варои ту ҳеч неъмат нест.
Кунҷи сабр ихтиёри Луқмон аст…

Ман он мӯрам, ки дар поям бимоланд,
На занбӯрам, ки аз дастам биноланд.
Куҷо худ шукри ин неъмат гузорам…

Ба нони хушк қаноат кунему ҷомаи далқ,
Ки бори меҳнати худ беҳ, ки бори миннати халқ.

Ки зи ногуфтанаш халал зояд,
Ё зи нохӯрданаш ба ҷон ояд.

Хӯрдан барои зистану зикр кардан аст,
Ту муътақид, ки зистан аз баҳри х(в)ардан аст.

Чу кам хӯрдан табиат шуд касеро,
Чу сахтӣ пешаш ояд, саҳл гирад.
Ва гар танпарвар аст андар фарохӣ…

На чандон бихӯр, к-аз даҳонат барояд,
На чандон, ки аз заъф ҷонат барояд.

Бо он ки дар вуҷуди таом аст ҳаззи нафс,
Ранҷ оварад таом, ки беш аз қадар бувад.
Гар гулшакар хурӣ ба такаллуф, зиён кунад…

Макун, гар мардумӣ, бисёрхорӣ,
Ки саг з-ин мекашад бисёр хорӣ.

Тарки эҳсони хоҷа авлотар,
К-эҳтимоли ҷафои баввобон.
Ба таманнои гушт мурдан беҳ…

Агар ҳанзал хурӣ аз дасти хушхӯй,
Беҳ аз ширинӣ аз дасти турушрӯй.

Зи бахт рӯй туруш карда пеши ёри азиз
Марав, ки айш бар ӯ низ талх гардонӣ.
Ба ҳоҷате ки равӣ, тозарӯю хандон рав…

Мабар ҳоҷат ба наздики турушрӯй,
Ки аз хӯи бадаш фарсуда гардӣ.
Агар гӯӣ ғами дил, бо касе гӯй…

Гар Фаридун шавад ба неъмату мулк,
Беҳунарро ба ҳеч кас машмор.

Гурбаи мискин агар пар доштӣ,
Тухми гунҷишк аз замин бардоштӣ.
Он ду шохи гов агар хар доштӣ…

Дар биёбони хушку реги равон
Ташнаро дар даҳон чи дур, чи садаф.
Марди бетӯша, к-уфтод аз пой…

Гар ҳама зарри ҷаъфарӣ дорад,
Мардӣ бетуша барнагирад гом.
Дар биёбон фақири сӯхтаро…

Мурғи бирён ба чашми мардуми сер
Камтар аз барги тарра бар хон аст.
В-он киро дастгоҳу қувват нест…

Ба латофат чу барнаёяд кор,
Сар ба беҳурматӣ кашад ночор.
Ҳар кӣ бар хештан набахшояд…

Он шунидастӣ, ки дар ақсои Ғӯр
Борсолоре бияфтод аз сутур.
Гуфт: Чашми танги дунёдӯстро…

Кас натавонад гирифт домани давлат ба зӯр,
Кӯшиши бефоида-ст вусма бар абрӯи кӯр.

Мунъим ба кӯҳу дапггу биёбон ғариб нест,
Ҳар ҷо ки рафт, хайма заду хобгоҳ сохт.
В-онро, ки бар муроди ҷаҳон нест дастрас…

Вуҷуди мардуми доно мисоли зарри тилост,
Ки ҳар куҷо биравад, қадру қиматаш донанд.
Бузургзодаи нодон ба шаҳр вомонад…

Чун дар писар мувофиқию дилбарӣ бувад,
Андеша нест, гар падар аз вай барӣ бувад.
Ӯ гавҳар аст, гӯ, садафаш дар ҷаҳон мабош…

Ҳар он ки гардиши гетӣ ба кини ӯ бархост.
Ба ғайри маслиҳаташ раҳбарӣ кунад айём,
Кабӯтаре, ки дигар ошён нахоҳад дид…

Ризқ агарчанд бегумон бирасад,
Шарти ақл аст ҷустан аз дарҳо.
В-арчи кас бе аҷал нахоҳад мурд…

Чун мард дарфитод зи дою мақоми хеш,
Дигар чӣ ғам хурад, ҳама офоқ ҷои ӯст.
Шаб ҳар тавонгаре ба сарое ҳамераванд…

Машав эмин, ки тангдил гардӣ,
Чун зи дастат диле ба танг ояд.
Санг бар бораи ҳисор мазан…

Пашша чу пур шуд, бизанад пилро.
Бо ҳама тундию салобат ки ӯст.
Мӯрчагонро чу бувад иттифоқ…

Ҳаргиз эмин зи мор наншастам,
Ки бидонистам, он чи хислати ӯст.
Захми дандони душмане батар аст…

Дуруштӣ кунад бо ғарибон касе,
Ки нобуда бошад ба ғурбат басе.

Гарчи берун зи ризқ натвон х(в)ард,
Дар талаб коҳилӣ нашояд кард.
Ғаввос агар андеша кунад коми наҳанг…

Гаҳ бувад, к-аз ҳакими равшанрой
Барнаёяд дуруст тадбире.
Гоҳ бошад, ки кӯдаке нодон…

Ҳунар ба чашми адоват бузургтар айб аст,
Гул аст Саъдию дар чашми душманом хор аст.

Магӯй андуҳи хеш бо душманон,
Ки «лоҳавл» гӯянд шодикунон.

Он кас, ки ба Қуръону хабар з-ӯ нараҳӣ,
Он аст ҷавобаш, ки ҷавобаш надиҳӣ.

В-агар бар ҳар ду ҷониб ҷоҳилонанд,
Агар занҷир бошад, бигсалонанд,

Сухан гарчи дилбанду ширин бувад,
Сазовори тасдиқу таҳсин бувад,
Чу як бор гуфтӣ, магӯ бозпас…

Суханро cap аст, эй хирадманду бун,
Маёвар сухан дар миёни сухун!
Худованди тадбиру фарҳангу ҳуш…

Ку душмани шӯхчашми нопок
То айби маро ба ман намояд?

Ҳар он кас, ки айбаш нагӯянд пеш,
Ҳунар донад аз ҷоҳилӣ айби хеш.

Ҳар кӣ султон муриди ӯ бошад,
Гар ҳама бад кунад, накӯ бошад.
В-он киро подшаҳ, бияндозад…

Касе ба дидаи инкор агар нигоҳ кунад,
Нишони сурати Юсуф диҳад ба нохубӣ,
В-агар ба чашми иродат нигаҳ кунӣ дар дев…

Ҳар куҷо султони ишқ омад, намонд
Қуввати бозуи тақворо маҳал.
Покдоман чун зияд бечорае…

Дӯстон, гӯ, насиҳатам макунед,
Ки маро дида бар иродати ӯст.
Ҷангҷуён ба зӯри панҷаву китф…

Ту, ки дар банди хештан бошӣ,
Ишқбози дурӯғзан бошӣ.
Гар нашояд ба дӯст раҳ бурдан,
Шарти ёрист дар талаб мурдан.

Чашми бадандеш, ки барканда бод,
Айб намояд ҳунараш дар назар.
В-ар ҳунаре дорию ҳафтод айб…

Дер омадӣ, эй нигори сармаст,
Зудат надиҳем доман аз даст.
Маъшуқ, ки дер-дер бинанд…

Ёри дерина маро, гӯ, ба забон тавба мадеҳ,
Ки маро тавба ба шамшер нахоҳад будан,
Рашкам ояд, ки касе сер нигаҳ дар ту кунад…

Пеши касе рав, ки талабгори туст,
Ноз бар он кун, ки харидори туст.

«Гар малулӣ зи мо, туруш манишин,
Ки ту ҳам дар миёни мо талхӣ!»

Ҳанузат гар сари сулҳ аст, боз ой,
К-аз он мақбултар бошӣ, ки будӣ!

Кош, к-онон, ки айби ман ҷустанд,
Рӯят, эй дилситон, бидидандӣ,
То ба ҷои турунҷ дар назарат…

Тандурустонро набошад дарди реш,
Ҷуз ба ҳамдарде нагӯям дарди хеш.
Гуфтан аз занбӯр беҳосил бувад…

Дар чашми ман омад он сиҳӣ сарви баланд,
Бирбуд дилам зи дасту дар пой фиканд.
Ин дидаи шӯх мекашад дил ба каманд…

Яке карда беобрӯӣ басе,
Чӣ ғам дорад аз обрӯи касе?
Басо номи некӯй панҷоҳ сол…

Ин ду чизам бар гуноҳ ангехтанд:
Бахти нофарҷому ақли нотамом.
Гар гирифторам кунӣ, муставҷибам…

Агар Маҷнуну Лайлӣ зинда гаштӣ,
Ҳадиси ишқ аз ин дафтар набиштӣ.

Даме чанд, гуфтам, барорам ба ком,
Дареғо, ки бигрифт роҳи нафас.
Дареғо, ки дар хони алвони умр…

Надидаӣ, ки чӣ сахтӣ ҳамерасад ба касе,
Ки аз даҳон-ш бадар мекунанд дандоне.
Қиёс кун, ки чӣ ҳолат бувад дар он соат…

Чун муҳаббат шуд эътидоли мизоҷ,
На азимат асар кунад, на илоҷ!

То тавонам, дилат ба даст орам,
В-ар биёзориям, наёзорам.
В-ар чу тӯтӣ шакар бувад х(в)аришат…

Ҷавонон гарчи хубу дилрабоянд,
Валекин дар вафо бо кас напоянд.
Вафодорӣ мадор аз булбулон чашм…

Зи худ беҳтаре ҷӯю фурсат шумор,
Ки бо чун худе гум кунӣ рӯзгор!

Бо ту маро сӯхтан андар азоб
Беҳ, ки шудан бо дигаре дар биҳишт.
Бӯи пиёз аз даҳани хубрӯй…

Солҳо бар ту бигзарад, ки гузор
Накунӣ сӯи турбати падарат.
Ту ба ҷои падар чӣ кардӣ хайр…

Эй, ки муштоқи манзилӣ, машитоб,
Панди ман кор банду сабр омӯз:
Аспи тозӣ дутак равад ба шитоб…

Чун пир шудйӣ. зи кудакӣ даст бидор
Бозию зарофат ба ҷавонӣ бигузор!

Тараби навҷавон зи пир маҷӯй,
Ки дигар н-ояд оби рафта ба ҷӯй.
Заръро чун расид вақти дарав…

Даври ҷавонӣ бишуд аз дасти ман,
Оҳу дареғ он замани дилфурӯз.
Қуввати сарпанҷаи шерӣ бирафт…

Накардӣ дар ин рӯз бар ман ҷафо,
Ки ту шермардию ман пирзан.

Дареғо гардани тоат ниҳодан
Гараш ҳамроҳ, будӣ даст додан
Ба диноре чу хар дар гил бимонанд…

Миёни шавҳару зан ҷангу фитна хост чунон,
Ки cap ба шаҳнаву қозӣ кашиду Саъдӣ гуфт:
Пас аз хилофу шаниат гуноҳи духтар чист?…

Хари Исо гараш ба Макка баранд,
Чун биёяд, ҳанӯз хар бошад.

Рустозодагони донишманд
Ба вазирии подшо рафтанд.

Агар сад нописанд ояд зи дарвеш,
Рафиқонаш яке аз сад надонанд.
В-агар як базла гӯяд подшоҳе…

Ҳар кӣ дар хурдияш адаб накунад,
Дар бузургӣ фалоҳ аз ӯ бархост.
Чуби тарро, чунон ки хоҳӣ, печ…

Бар сари лавҳи ӯ набишта ба зар:
«Ҷаври устод беҳ, ки меҳри падар».

Худовандони кому некбахтӣ
Чаро сахтӣ хуранд аз бими сахтӣ?
Бирав, шодӣ кун, эй ёри дилафрӯз…

Даст бар даст мезанад, ки дареғ,
Нашунидам ҳадиси донишманд.

Ҳарифи сифла дар поёни мастӣ
Наяндешад зи рӯзи тангдастӣ.
Дарахт андар баҳорон бар фишонад…

Кунун пиндорӣ, эй ночизҳиммат,
Ки хоҳад карданат рӯзе фаромӯш?!

Ҷомаи Каъбаро, ки мебӯсанд,
Ӯ на аз кирми пила номӣ шуд?
Бо азизе нишаст рӯзе чанд…

Писареро падар васият кард,
К-эй ҷавонбахт, ёд гир ин панд.
Ҳар кӣ бо аҳли худ вафо накунад…

Занони бордор, эй марди ҳушёр,
Агар вақти валодат мор зоянд,
Аз он беҳтар ба наздики хирадманд…

Ба сурат одамӣ шуд қатраи об,
Ки чил рӯзаш қарор андар раҳим монд.
В-агар чилсоларо ақлу адаб нест…

Ба даст овардани дунё ҳунар нест,
Якеро гар тавонӣ, дил ба даст ор!

Аз ман бигӯй ҷоҷии мардумгазойро,
К-ӯ пӯстини халқ ба озор медарад.
Ҳоҷӣ ту нестӣ, шутур аст, аз барои он-к…

То надонӣ, ки сухан айни савоб аст, магӯй,
В-он чӣ донӣ, ки на некӯш ҷавоб аст, магӯй!

Макун зи гардиши гетӣ шикоят, эй дарвеш,
Ки тирабахтӣ, агар ҳам бар ин насақ мурдӣ!
Тавонгаро, чу дилу дасти комронат ҳаст…

Макун намоз бар он ҳеч кас, ки ҳеч накард,
Ки умр дар сари таҳсили мол карду нах(в)ард.

Он кас, ки ба динору дирам хайр наяндӯхт,
Сар оқибат андар сари динору дирам кард.
Хоҳӣ мутаматтиъ шавӣ аз дунйию уқбо…

Дарахти карам ҳар куҷо бех кард,
Гузашт аз фалак шоху болои ӯ.
Гар уммедворӣ, к-аз у бар хурӣ…

На муҳаққиқ бувад, на донишманд,
Чорпое, бар ӯ китобе чанд.

Ҳар кӣ парҳезу илму зуҳд фурӯхт,
Хирмане гирд карду пок бисӯхт.

Пандам агар бишнавӣ, эй подшоҳ,
Дар ҳама олам беҳ, аз ин панд нест.
Ҷуз ба хирадманд мафармо амал…

Хомушӣ беҳ, ки замири дили хеш
Бо касе гуфтану гуфтан, ки «Магӯй!»
Эй салим, об зи сарчашма бибанд…

Миёни ду кас ҷанг чун оташ аст,
Суханчини бадбахт ҳезумкаш аст!…

Дар сухан бо дӯстон оҳиста бош,
То надорад душмани хунхор гӯш!
Пеши девор он чӣ гӯӣ, ҳуш дор…

Бишуй, эй хирадманд, аз он дӯст даст,
Ки бо душманонат бувад ҳамнишаст.

Бо мардуми сулӯхӯй душхор магӯй,
Бо он кӣ дари сулҳ занад, ҷанг маҷӯй!

Писандида-ст бахшоиш, валекин
Манеҳ, ба реши халқозор марҳам!
Надонист, он кӣ раҳмат кард бар мор…

Ҳазар кун, з-он чи душман гӯяд: «Он кун!»
Ки бар зону занӣ дасти тағобун.
Гарат роҳе намояд рост чун гир…

Ка мар хештанро фузунӣ ниҳад,
На якбора тан дар мазаллат диҳад.

Шубоне бо падар гуфт: «Эй хирадманд,
Маро таълим деҳ пирона як панд!»
Бигуфто: «Некмардӣ кун на чандон…

Нашояд банӣ Одами хокзод,
Ки дар cap кунад кибру тундию бод.
Туро бо чунин гармию саркашӣ…

Дар хоки Байлақон бирасидам ба обиде,
Гуфтам: «Маро ба тарбият аз ҷаҳл пок кун!»
Гуфто: «Бирав, чу хок таҳаммул кун, эй фақеҳ…»

Агар зи дасти бало бар фалак равад бадхӯй,
Зи дасти хӯи бади хеш дар бало бошад.

Ало, то нашнавӣ мадҳи сухангӯй,
Ки андак моя нафъе аз ту дорад,
Ки гар рӯзе муродаш барнаёрӣ…

Машав ғappa бар ҳусни гуфтори хеш,
Ба таҳсини нодону пиндори хеш.

Рӯдаи танг ба як нони ҷавин пур гардад,
Неъмати рӯи замин пур накунад дидаи танг!

Ки шаҳват оташ аст, аз вай бипарҳез,
Ба худ-бар оташи дӯзах макун тез.

Бадахтартар аз мардумозор нест,
Ки рӯзи мусибат касаш ёр нест.

Чун надорӣ камолу фазл, он беҳ
Ки забон дар даҳон нигаҳ дорӣ.
Одамиро забон фазиҳа кунад…

Наёмӯзад баҳоим аз ту гуфтор,
Ту хомӯшӣ биёмӯз аз баҳоим.

Ҳар кӣ тааммул накунад дар ҷавоб,
Бештар ояд суханаш носавоб.
Е сухан орой чу мардум ба ҳуш!…

Гар нишинад фариштае бо дев,
Ваҳшат омӯзаду хиёнату рев.
Аз бадон некуӣ наёмӯзӣ…

Гар санг ҳама лаъли Бадахшон будӣ,
Пас, қимати лаълу санг яксон будӣ.

Тавон шинохт ба як рӯз дар шамоили мард,
Ки то куҷош расидаст пойгоҳи улум.
Вале зи ботинаш эман мабошу ғappa машав…

Кунад ҳароина ғайбат ҳасуди кӯтаҳдаст,
Ки дар муқобила гунгаш бувад забони мақол.

Асири банди шикамро ду шаб нагирад хоб:
Шабе зи меъдаи сангӣ, шабе зи дилтангӣ.

Нек саҳл аст зинда беҷон кард,
Куштаро боз зинда натвон кард.
Шарти ақл аст сабри тирандоз…

Гар ҳунарманд аз авбош ҷафое бинад,
То дили хеш наязораду дарҳам нашавад.
Санги бадгавҳар агар косаи заррин шиканад…

Чу Канъонро табиат беҳунар буд,
Паямбарзодагӣ қадраш наяфзуд.
Ҳунар бинмой, агар дорӣ, на гавҳар…

Олим андар миёни ҷохилҳо
Масале гуфтаанд сиддиқон:
Шоҳиде дар миёни кӯрон аст…

Оми нодони парешонрӯзгор
Беҳ зи донишманди нопарҳезгор,
К-он ба нобиноӣ аз роҳ уфтод…

Вомаш мадеҳ, он ки бенамоз аст,
Гарчи даҳанаш зи фоқа боз аст.
К-ӯ фарзи Худо намегузорад…

Он кӣ дар роҳату танаъъум зист,
Ӯ чӣ донад, ки ҳоли гурсуна чист?
Ҳоли дармондагон касе донад…

Харе, ки бинию боре ба гил дарафтода,
Ба дил бар ӯ шафқат кун, вале марав ба сараш.
Кунун, ки рафтию пурсидияш, ки чун афтод…

Қазо дигар нашавад в-ар ҳазор нолаву оҳ
Ба куфр ё ба шикоят барояд аз даҳане.
Фариштае, ки вакил аст бар хазоини бод…

Ҷаҳди ризқ ар кунӣ в-агар накунӣ,
Бирасонад Худои азза ва ҷал.
В-ар равӣ дар даҳони шеру паланг…

Ҳар киро ҷоҳу давлат асту бад-он
Хотире хаста дарнахоҳад ёфт,
Хабараш деҳ, ки ҳеч давлату ҷоҳ…

Мардаке хушкмағзро дидам
Рафта дар пӯстини соҳибҷоҳ
Гуфтам: «Эй хоҷа, гар ту бадбахтӣ…»

Ало, то нахоҳӣ бало бар ҳасуд,
Ки он бахтбаргашта худ дар балост,
Чӣ ҳоҷат, ки бо ӯ кунӣ душманӣ…

Занбӯри дурушти бемурувватро гӯй:
«Боре чу асал намедиҳӣ, неш мазан!»

Умеди офият он гаҳ бувад мувофиқи ақл
Ки нафсро ба табиатшинос бинмоӣ.
Бипурс, ҳар чӣ надонӣ, ки зулли пурсидан…

Чу Луқмон дид, к-андар дасти Довуд
Ҳаме оҳан ба муъҷиз мум гардад,
Напурсидаш, чӣ месозӣ, ки донист…

Ҳикоят бар мизоҷи мустамиъ гӯй,
Агар хоҳӣ, ки дорад бо ту майле.
Ҳар он оқил, ки бо Маҷнун нишинад…

Талаб кардам зи доное яке панд,
Маро фармуд: Бо нодон мапайванд,
Ки гар донои даҳрӣ, хар бибошӣ…

Касе, ки лутф кунад бо ту, хоки пояш бош
В-агар ситеза барад, дар ду чашмаш оган хок!
Сухан ба лутфу карам бо дуруштхӯй магӯй…

Надиҳад марди ҳушманд ҷавоб,
Магар он гаҳ к-аз ӯ суол кунанд.
Гарчи барҳақ бувад мизоҷи сухан…

То нек надонӣ, ки сухан айни савоб аст,
Бояд, ки ба гуфтан даҳан аз ҳам накушоӣ.
Гар рост сухан гӯию дар банд бимонӣ…

Якеро, ки одат бувад ростӣ,
Хатое равад, даргузоранд аз ӯ.
В-агар номвар шуд ба қавли дурӯғ…

Сагеро луқмае ҳаргиз фаромӯш
Нагардад, гар занӣ сад навбаташ санг.
В-агар умре навози сифлаеро…

Гаҳ андар неъмати мағруру ғофил,
Гаҳ андар тангдастӣ хаставу реш.
Чу дар саррову зарро ҳолат ин аст…

Наравад мурғ сӯи дона фароз,
Чун дигар мурғ бинад андар банд.
Панд гир аз масоиби дигарон…

Шаби торики дӯстони Худой
Мебитобад чу рӯзи рахшанда.
В-ин саодат ба зӯри бозу нест…

Аз ту ба кӣ нолам, ки дигар довар нест,
В-аз дасти ту ҳеч даст болотар нест.
Онро, ки ту раҳбарӣ, касе гум накунад…

Ғаме, к-аз паяш шодмонӣ барӣ,
Беҳ аз шодие, к-аз пасаш ғам х(в)арӣ.

Гарат хӯи ман омад носазовор,
Ту хӯи неки хеш аз даст магзор.

Наузубиллаҳ, агар халқ ғайбдон будӣ,
Касе ба ҳоли худ аз дасти кас наёсудӣ.

На ҳар бозу, ки дар вай қуввате ҳаст,
Ба мардӣ оҷизонро бишканад даст.
Заифонро макун бар дил газанде…

«Бадонро нек дор, эй марди ҳушёр,
Ки некон худ бузургу некрӯзанд!»

Муваҳҳид, чӣ дар пой резӣ зараш,
Чӣ шамшери ҳиндӣ ниҳӣ бар сараш.
Умеду ҳаросаш набошад зи кас…

Ҷавони гӯшанишин шермарди роҳи Худост,
Ки пир худ натавонад зи гӯшае бархост.

Ҷавони сахт мебояд, ки аз шаҳват бипарҳезад,
Ки пири сустрағбатро худ олат барнамехезад.

Кас набинад бахили фозилро,
Ки на дар айб гуфтанаш кӯшад.
В-ар кариме дусад гунаҳ дорад…

Мо насиҳат ба ҷои худ кардем,
Рӯзгоре дар ин ба cap бурдем.
Гар наёяд ба гӯши рағбати кас…